Konuşma Becerisi

🗣️ Konuşma ve İnsan
Konuşma eylemi, insan kavramı ile birlikte düşünülmektedir. 👤
İnsanı insan yapan en belirleyici faktör, konuşabilir olmasıdır.

📜 Eskiden beri insan, konuşan hayvan olarak tanımlanmıştır. Bu da konuşmanın insanı diğer canlılardan ayıran temel özellik olduğunu göstermektedir.

📚 Modern dilbilim çalışmaları da bunu kanıtlamaktadır. Üretimsel-dönüşümlü dilbilim kuramının kurucusu Chomsky, her insanın bir dil yetisiyle doğduğunu; yani dili edinme ve kullanma yetisine sahip olduğunu ortaya koymuştur.

👶 İnsan, var olan bu dil yetisini kullanarak doğal süreç içerisinde biyolojik ve zihinsel gelişimiyle beraber dili kullanmaya ve konuşmaya başlar.

🎤 Konuşmanın Hayattaki Rolü
Konuşma; insanın başarısını, iş, eğitim ve özel hayatını büyük ölçüde etkileyen bir faaliyettir.
Bireyler ve toplum arasında gerçekleşen sözlü iletişim, başarıya giden yolda en önemli etkendir.

🔑 Başarılı iletişimin anahtarı:

• Güzel konuşma 

• Anlaşılır olma 

• Sesi etkili kullanmadır

✨ İnsanları ya bakışlarınızla, ya da kelimelerinizin güzelliği ve kuvvetiyle etkilersiniz.
Tarihe damgasını vuran insanlar, etkili hitabetleri ile kitleleri sürüklemiş ve büyük başarılara imza atmışlardır.

🌍 Günümüzde Konuşmanın Önemi
Bugün her toplum bireyi için önemi kavranmış olan iletişim, güçlü kılınmak amacıyla:

• Bilgiye 

• Eğitime 

• Çeşitli çabalara 
  gereksinim duymaktadır.

🎯 Özellikle iletişim becerilerinin geliştirilmesi açısından konuşma ve konuşmanın etkileyici gücü, bireylerin yaşam niteliğiyle doğru orantılıdır.

👨‍💼 İş hayatında, özel yaşamda; güçlü iletişim kurabilen bireyler her zaman avantajlıdır.

Etkili konuşmanın temel ölçütleri şunlardır:

• Doğru 

• Anlaşılır 

• Açık anlatım 

📘 Türkçe Eğitiminde Konuşma Becerisi
Türkçe eğitiminde, konuşma becerisi önemli bir öğrenme alanı olarak karşımıza çıkar.

📝 Kullanılan yöntem ve teknikler, ders kitapları ve yardımcı materyallerde bulunan çalışmalar incelenmekte; öğretim sürecinde aktif bir şekilde kullanılması esas alınmaktadır.

✨ İlerleyen aşamalarda sitemiz içerisinde, bu konuya yönelik çalışmalar ve etkinlikler paylaşılacaktır.

🤝 Sağlıcakla ve eğitimle kalın! 

Konuşma Eğitimi Hakkında Temel Bilgiler

Konuşma Eğitimi

   Konuşmak insanı diğer canlılardan ayıran temel becerilerden biridir. Duygu ve düşüncelerimizi, bilgilerimizi, günlük hayatta paylaşmak istediğimiz her türlü içeriği anlatma becerilerinden biri olan konuşma ile aktarırız. Bu noktada bireyin  etkili bir konuşma yapabilmesi için dilbilgisel kurallara hâkim olması ve kelime hazinesini geliştirmiş olması beklenir. Elbette konuşma becerisi dilbilgisi kurallarına hâkim olmak ve kelime hazinesinin gelişmişliği ile sınırlı değildir. Bireyin içinde bulunduğu sosyal durumu göz önünde bulundurabilmesi ve duruma göre bir üslup belirlemesi, kurduğu cümleleri belirli ve sistemli bir akış içinde sunabilmesi, konuşmasını dinledikleri ile orantılı bir şekilde oluşturması gibi pek çok karmaşık süreç konuşma becerisinin gerekliliklerindendir.

   İnsan konuşmaya ihtiyaç duyar. Aslında bu durum insanın paylaşma ihtiyacından kaynaklanır. Duygu ve düşüncelerimizin, ilgilerimizin ve ihtiyaçlarımızın duyulmasını isteriz. Kendimizi ifade edebiliyor olmak bizleri diğer canlılardan ayıran temel özelliktir. Bunu bazen yazma becerisi ile bazen de konuşma becerisi ile gerçekleştiririz.

    Okul çağına gelmiş bir çocuğun ana dilinin temel dil yapısını ve kalıplarını büyük ölçüde öğrenmiş olması gerekir. Okullardaki Türkçe derslerinde konuşma becerisinin öğretiminde çocukların bulundukları yaş düzeyine kadar kazanmış oldukları ana dil bilgisini geliştirmek ve ana dil becerilerinde hatalı olan noktaları tespit edip düzeltilmesini sağlamak amaçlanır. Öğrencilerin bilgilerini, fikirlerini, istek ve ihtiyaçlarını kendilerine güvenerek anlatmaları, iletişim becerilerini yükseltmeleri ve birtakım bilgileri kazanmaları bakımından konuşma becerisi oldukça önemlidir. Türkçe dersi de doğumdan itibaren kazanılan ve ilkokul seviyesinde geliştirilen konuşma becerisinin korunması ve artırılması bakımından oldukça önemlidir.   

Konuşma Becerisinin Temel Kavramları

1) Etkili Nefes Alma ve Nefes Verme

   Bazı kişiler konuşma sırasında sık sık nefes nefese kaldığını, bu durumun onları konuşma sırasında zor durumda bıraktığını ifade ederler. Aslında bahsedilen durun temel kaynaklarından biri etkili nefes alıp vermeyi bilmemek olabilir. Birey diyafram nefesi almıyorsa konuşma sırasında zorluk çekebilir. Ayrıca etkili bir şekilde nefes almamak bireyin kaygı düzeyinin de bozulmasına sebep olur. Düzensiz nefes, yükselen kaygı gibi çeşitli faktörler konuşmanın etkililik düzeyini azaltabilir. Bu yüzden sık sık doğru nefes alma ve nefes verme çalışmaları yapmalıyız.

2) Durak

   Konuşma sırasında bazı noktalarda ufak molalar vermemiz gerekir. İşte verdiğimiz bu molaların ismine durak diyoruz. Konuşmalarımızda durakları kaçırırsak etkili bir şekilde nefes alıp veremeyiz ve konuşmamız net anlaşılmaz. Hem hızlı konuşmuş oluruz hem de soluk soluğa kalırız. Ayrıca duraklara uyulmaması metnin anlaşılırlığını da azaltır.

3) Vurgu

   Konuşma dilinde bir heceyi, kelimeyi diğerlerinden daha belirgin bir şekilde söyleme durumumuz vurguyu oluşturur. Vurgu konuşma sırasında hem anlamı hem de duyguları açığa çıkartır. Yaptığımız vurgulamalar ile konuşmamızda hangi duygu ve düşünceyi ortaya çıkarmak istediğimizi göstermiş oluruz.

4) Ton

   Ton en temel tanımıyla seslerin birbirinden ayrılmasını ifade eder. Bir sesin tiz ya da pes bir şekilde seslendirilmesi ton ile açıklanır. 

5) Ezgi

   Konuşma sırasında vurgu ve tonlamalara, ritimlere ve duraklara dikkat ettiğimizde bir ezgi oluşturmuş oluruz. Bahsettiğimiz bu ögelerin her birinde yaşanacak tek bir değişiklik bile konuşmamızın ezgisini değiştirir.

6) Bükümlülük

   Sesimizin tonunun ve hızının değişmesi bükümlülüğü temsil eder. Ses; yükselir ve alçalır, hızlanır ve yavaşlar, vurgulu ve vurgusuz bir şekilde devam eder. İşte seslerde yaşanan bu değişim konuşmayı monotonluktan kurtarır. Aslında buradaki olay tıpkı adındaki gibidir. Seste yaşanan iniş çıkışlar, hızlanma ve yavaşlamalar bir bükülme gibi gözükür. Bükümlülük sayesinde aynı kelime ya da cümleyi farklı duygularla ifade edebilmemiz mümkündür.

Not: Bükümlülük ile ezginin karıştırılma ihtimali olduğunu düşünüyorum. Aslında oldukça farklı kavramlar ama yine de bahsetmek istedim. Bükümlülük daha çok tek cümlede, duygu ve niyeti ön plana alırken ezgi cümleleri/ konuşmanın bütününü, akıcılık ve ritim çerçevesinde ele alınır.

7) Yükseklik

   Sesin ince ya da kalın olma durumunu yükseklik ile açıklarız.

8)  Sesin Şiddeti

   Bir sesin kulağımıza yaptığı etki sesin şiddetidir. Sesin şiddetinin dengeli bir şekilde ayarlanmaması çeşitli iletişim sorunlarına yol açabilir. Ayrıca sesin şiddeti bireyin akciğerlerinden gelen havayla ilgilidir. Akciğerlerinde sorun yaşayan kişiler ses şiddetlerini yükseltemez ve iletişim kurmakta zorlanır.

9) Tını

   Yüksekliği ve şiddeti aynı olan sesleri tını aracılığıyla birbirinden ayırırız. Örneğin bir piyano ve keman aynı notayı, aynı şiddetle çalmış olsa bile biz tını sayesinde ikisinin farkını ayırt edebiliriz. Bu yüzden tınıya sesin rengi demek de mümkündür.

10) Açıklık ve Akıcılık

   Açıklık bir konuşmanın net ifadelerle gerçekleştirilmesidir. Düşüncelerimizi net bir şekilde, akışa uygun aktarmak konuşmanın açık olmasını sağlar.

   Akıcılık da konuşma sırasında vurgu ve tonlamalara dikkat edilerek, sözcükleri birbirine karıştırmadan konuşmaktır. Yukarıda bahsettiğimiz tüm kavramların etkili bir şekilde kullanılması konuşmanın akıcı olmasını sağlar. Konuşma eğitimi ile öğrencilerimizin açık ve akıcı konuşmalar yapmalarını hedefleriz.

11) Artikülasyon

   Seslerin ve hecelerin anlaşılır bir şekilde ifade edilmesine artikülasyon adı verilir.

Bugün sizlerle birlikte konuşma eğitiminin temel kavramlarını ele aldık. Bir dahaki içeriğimizde Türkçe dersi öğretim programları ve konuşma becerisinin arasındaki ilişkiyi inceleyeceğiz. Beklemede kalın!

Türkçe Dersi Öğretim Programları ve Konuşma Eğitimi

   Konuşma eğitimi bireylerin duygu, düşünce, ilgi ve isteklerini sözlü bir biçimde aktarmasını sağlayan temel bir dil becerisidir. Aile içerisinde başlayan konuşma alışkanlıkları sosyal hayat ve okul hayatıyla gelişerek devam eder. Okullarda; öğrencinin işitilebilir bir ses tonu ve doğru bir telaffuzla, uygun kelimeleri seçerek, vurgu ve tonlamalara dikkat ederek, dinleyiciyi etkileyecek bir konuşma sürecini öğretmek amaçlanır. Bu noktada temel odak Türkçe derslerindedir. Öğrenciler Türkçe dersimde konuşma becerisi anlamında yaptıkları çalışmalar ile hem diğer derslerdeki başarılarını artırır hem de sosyal anlamda kendilerini ifade etme becerileri gelişir. Eğitim sürecinde öğrencinin kendini eksiksiz bir şekilde ifade edebilmesi, dilbilgisi kurallarına hâkim; vurgu ve tonlamaları etkili kullanan bir birey olması ve  dinleyiciyi ilgili konuya bağlı tutan konuşmalar yapabilmesi temel hedeflerdendir. Öğrencinin etkili bir konuşma yapabilmesinde öğretmenlerin de payı büyüktür. Öğretmenler çocukların konuşma becerilerinde onlara rol model olmalıdır. Sınıf içerisinde aktif, dinamik ve işleyen bir süreç oluşturulmalı ve öğrenciyi gerçek hayatta etkin kılacak çeşitli araç gereçler ders sürecinde etkili bir şekilde kullanılmalıdır.

   Bahsettiğimiz bu konuşma eğitimi sürecinde öğretmenlere ve öğrencilere rehber olabilecek öğretim programları hazırlanmaktadır. Türkçe dersi öğretim programları; öğrencilerin temel dil becerilerini hangi amaçla ve nasıl kazanmaları gerektiğini açıklar. Konuşma becerisinin Türkçe derslerinde nasıl bir amaçla ve nasıl kazandırılması gerektiğinin açıklamalarını da programlarda görmekteyiz. Bu başlıkta  2005,2015,2018 ve 2024 Türkçe Dersi Öğretim Programlarının konuşma becerisini nasıl ele aldığını açıklayacağız

2005 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı (6-8.Sınıflar) ve Konuşma Eğitimi 

   2006 İlköğretim Türkçe Dersi Programı içerisinde konuşma; bireyin sosyal hayatında iletişim kurmasını, bilgi ve birikimlerini paylaşmasını; duygu düşünce, hayal ve gözlemlerini ifade etmesini sağlayan en etkili araç olarak tanımlanmıştır (MEB,2006). Konuşma becerisi geliştirildikçe öğrenciler Türkçenin estetik zevk anlayışına hâkim olacak, Türkçenin zengin söz varlığından yararlanacak ve kendilerini doğru eve etili bir biçimde ifade edebileceklerdir. Sosyal hayatta karşılaşılan birtakım  sorunların konuşarak çözülebilmesi, çeşitli yorumların ve değerlendirmelerin yapılması hedeflenmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda konuşma becerisine yönelik etkinliklerde çeşitli görsel/işitsel araçların kullanımı ön plana çıkartılmış; öğrencilerin düşüncelerini belirli bir mantık akışı içerisinde sunma, karşılaştırma yapma, sebep-sonuç ilişkisi kurma, bilgileri sınıflama, değerlendirme yapma gibi bilişsel becerilerini geliştirebilecekleri bir eğitim ortamının oluşturulması hedeflenmiştir.

   Bu programda da konuşma becerisi yalnızca iletişim kurmakla sınırlandırılmamış; bireyin konuşma kurallarını uygulamayı, sesini ve bedenini etkili kullanmayı ve kendi konuşmasını değerlendirmeyi öğrenmesi amaçlanmıştır. Konuşma becerisi öğrencileri çevreleriyle yaşadıkları sorunları çözmede ve günlük hayatta çeşitli durumlarda kendilerini ifade etmede temel araç olarak görüldüğünden bu duruma yönelik etkinlik tasarımları önemsenmiştir. Ayrıca programda konuşma becerisinin diğer temel dil becerileri ile desteklenmesi gerektiği de vurgulanmıştır (MEB,2006).

2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Konuşma Eğitimi

   2015 Programı Türkçe dersini sözlü iletişim, okuma ve yazma alanlarına ayırır. Bu programda konuşma; bireyin sosyal hayatında iletişim kurmasını, bilgi ve birikimlerini paylaşıp duygu, düşünce, hayal ve gözlemlerini aktarmasını sağlayan bir beceri olarak ele alınmıştır. Öğrenciler Türkçenin estetik zevk anlayışını fark edip kendilerini doğru bir biçimde ifade edebilmelidir.

   Programda sınıf içinde yapılan tartışmalarda temel kurallara uyma noktasında öğretmenlerin rol model olması beklenmiştir. Öğretmenlere, öğrencileri zihinsel olarak konuşma sürecine hazırlamak ve sürecin merkezinde aktif bir şekilde rol almalarını sağlamak amacıyla çeşitli tavsiyeler verilmiştir. Gerektiğinde öğrencilerle beraber beyin fırtınası, 5N1K, empati kurma, hikâyeleştirme, bilmediği kelimeleri sorma, görsellerden yararlanma, sonucu tahmin etme, not alma gibi yöntem ve tekniklerden yararlanılması gerektiği vurgulanmıştır (MEB,2015).

 2018 Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Konuşma Eğitimi

   Bu programda Türkçe dersi; dinleme/izleme, konuşma, okuma ve yazma becerileri olacak şekilde alanlara ayrılmıştır. 2018 programı 5,6,7 ve 8. sınıf seviyesinde öğrenciler için toplamda 28 konuşma becerisi kazanımı içermektedir.

   Programda öğrencilerden hazırlıklı ve hazırlıksız konuşmalar yapmaları, çeşitli konuşma stratejilerini (serbest, güdümlü, kelime ve kavram havuzundan seçerek, hafızada tutma, katılımlı, empati kurma, tartışma, eleştirel, tartışma, ikna etme )kullanarak  kendilerini ifade etmeleri, beden dilini etkili kullanmaları, kelimeleri anlamına uygun biçimde kullanmaları ve yabancı dillerden alınmış kelimelerin yerine Türkçelerini kullanarak konuşmaları hedeflenmiştir.

2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Konuşma Eğitimi

   Programda öğrencilerin konuşma beceri seviyesinin eğitim öğretim yılı başında tanılama ölçüleri ile değerlendirileceği, devam eden süreçte de konuşma becerisinin yıl içindeki gelişiminin takip edileceği ifade edilmiştir. Tanı sonrasında geliştirilmesi gereken alanlara yönelik uygulamalar yaptırılacaktır. Konuşma eğitimi yalnızca akademik süreçlerin içinde değil aynı zamanda sosyal hayatın bir parçası olarak ele alınmıştır. Öğrenme çıktılarının temel hedefi öğrencilere akıcı konuşma becerisi kazandırmaktır. Akıcı konuşma becerisinin temelinde konuşma kusurlarının giderilmesi yer almaktadır. Bu noktada öğretmenlerin konuşma becerisi takip formlarını kullanabilecekleri ya da öğrenme çıktılarına ve tanılama sonrası elde edilen gelişim raporuna göre de kendi takip formlarını oluşturabilecekleri ifade edilmiştir (MEB,2024).

   Ders sürecinde konuşma becerisi bir bütün hâlinde ele alınmalıdır. Konuşma öncesi, konuşma sırası ve konuşma sonrası süreçler bir bütündür. Konuşma becerisine yönelik öğrenme çıktıları kendi içinde “sözlü üretim” ve “sözlü etkileşim” olarak ikiye ayrılmıştır. Eğer bireysel konuşma gelişimini takip ediyorsak sözlü üretim, karşılıklı konuşma sürecini ele alıyorsak sözlü etkileşim başlığı altında değerlendirme yaparız ancak bu iki başlığın keskin bir ayrımı yoktur. Öğrenme sürecinde her iki başlık bir arada da ele alınabilir. Öğretme sürecinde öğrencilerin yorumlama, eleştirme ve değerlendirme gibi üst bilişsel becerileri kullanması hedeflenmektedir (MEB,2024).

  Program içerisinde konuşma becerisi ile bağlantısı bulunan Üretim Atölyelerinden de bahsedelim. Üretim Atölyeleri, Türkçe dersi kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerin somutlaştırılıp bir ürün hâline getirilmesini amaçlar. Bu noktada konuşma becerisi ile de bir bağlantısı bulunur. Bir sınıf seviyesinde her temanın sonunda konuşma ve yazma becerilerine yönelik Üretim Atölyeleri bulunmaktadır. Atölye çalışmalarında öğrencinin seviyesine uygun konuşma yöntem, teknik ve stratejileri kullanılır. Konuşma sırasında gerçekleştirilecek etkinlikler bazen basılı bazen de dijital ürünlerle desteklenebilir. Üretim Atölyesi kapsamında verilen süre bir saat olarak belirlense de süreç okul dışı etkinliklerle pekiştirilebilir.

 Atölye kapsamındaki etkinliklerin bireysel ya da grup çalışması şeklinde yapılma durumu atölyenin amacına ve kapsamına göre değişmektedir. Üretim Atölyelerinin öğrenme çıktılarını konuşma ve yazma becerilerinin öğrenme çıktıları belirleyecektir ve süreç planlama, üretim ve değerlendirme olarak üçe ayrılacaktır. Üretim Atölyesi sürecinde ortaya çıkan sonuçlar dereceli puanlama anahtarları, kontrol listeleri ve gözlem formları ile değerlendirilecektir. Konuşma atölyelerinde atölyenin amacına göre rol kartları, doğaçlama, dramatizasyon gibi teknikler kullanılacaktır (MEB,2024).

Özetleyelim

  Öğrencilerin konuşma becerilerini etkili bir şekilde kullanabilmelerinin temelini konuşma eğitiminde izlenecek sistemi açıklayan ve öğretmenlere rehberlik eden bir öğretim programı oluşturur. Öğretim programları içinde bulunulan zaman diliminin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak hazırlanır ve gerekli durumlarda güncellenir veya yenilenir.

   Öğretim Programları ve Konuşma Eğitimi başlığında daha geçmiş zamanlara gitmek de mümkündür. Bizler öğretim programları ve konuşma eğitimi ilişkisini yapılandırıcı eğitim anlayışının başlamış olduğu 2005 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ile başlatıp şu an kullanmış olduğumuz 2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı ile sonlandırdık. Bu başlıkta genel olarak Türkçe dersi öğretim programları konuşma eğitimi açısından özetlendi.

Bir sonraki yazımızda “Konuşma Becerisinin Diğer Temel Dil Becerileriyle İlişkisi” ele alınacak. Beklemede kalın!