Okuma Becerisi

📖 “Okuduğumuz kitap kafamıza balyoz indirilmiş gibi bizi uyandırmıyorsa neden okuma zahmetine girelim ki?”
(Franz Kafka)

🖼️ Karikatürümüzde soldaki adam belli ki derin uykuda… Otlayıp uyuyor. Üstelik yargılıyor.
Kafka’nın şu meşhur sözündeki “balyoz” inmiştir kafasına, kim bilir?

🐄 Sığırları sevelim ama okumakla dalga geçildiğinde taşı gediğine koyalım.
📚 İlk emri “Oku!” olan bir kitaba inanıp kafamızı kuma gömmeyelim.

🙏 Kitaba saygı duruşumuzu yaptıysak, şimdi bölümdeki alt başlıklara göz atalım:

📘 Bölüm Alt Başlıkları

• OKUMA

  • 🔹 Okumak Fiili

  • 🔹 Okumanın İnsan Üzerindeki Etkileri

  • 🔹 Okumanın Diğer Dil Becerileriyle İlişkisi

  • 🔹 Okumanın Türkçe Dersindeki İşlevi

    • 📌 Metinle Öğrenme

    • 📌 Metin Değerlendirme Örnekleri

    • 📌 Örnek Okuma Metinleri

• OKUMANIN OLUMLU VE OLUMSUZ DURUMLAR

  • 🔹 Doğru Okuma

  • 🔹 Okuma Yanlışları

• OKUMA TÜRLERİ

  • 🔹 Sesli Okuma

  • 🔹 Sessiz Okuma

  • 🔹 Görsel Okuma

  • 🔹 Seçmeli Okuma

  • 🔹 Eleştirel Okuma

  • 🔹 Özgün Okuma

  • 🔹 Edebi Okuma

• E KİTAP / Z KİTAP

  • 🔹 Dijital Okuma Eylemi

• OKUMA BECERİSİ PROGRAMLARI

• ÖNERİ KİTAPLAR VE TEMEL ESERLER

• YARARLANILAN KİTAPLAR, MAKALELER, YAYINLAR VS.

Okuma Eğitimi Hakkında Temel Bilgiler

   Okumak; düşünmeyi, sorgulamayı, analiz etmeyi, çözüm bulmayı kolaylaştıran bir eylemdir. Okuma temelde harflerin seslendirilmesiyle ilgili fiziksel bir durum olsa da zamanla ve tekrarla ilerleyen, eğitimle gelişen bir davranıştır.Göze ve kulağa hitap eden bir okuma, öğrenme açısından büyük bir etkiye sahiptir. Anlamanın gerçekleşebilmesi gözün takip ettiği kelimelerin tanıdık olmasına bağlıdır. Kelimeye yabancılaşma ne kadar artarsa anlama ve kavrama o derecede zayıflar. Geriye gitme (kayma) olayı görülür. Bu da anlama hızını yavaşlatır.

   Okuma belirli bir amaca göre yapıldığında verimliliği artmaktadır. Türkçe öğretim programlarında ise genel olarak okumanın hedefinden bahsedilir. Program amaçları genel olarak şu şekilde ifade edilmektedir:

-Doğru ve çabuk anlama

-Sesli ve sessiz okumayı iyileştirme

-Kelime hazinesini zenginleştirme

-Estetik değer kazandırmak

-Karakter gelişimini sağlamak

-Dil sevgisini büyütmek

Okuma seviye olarak her yaşa göre farklılık gösteren bir durumdur. Bu yüzden yaş ve dönem dikkate alınarak süreç değerlendirilmelidir. Çocuk okumayı öğrenmeye başladığında her şeyi kavramaya çalışır. Bu yüzden başlangıçta doğru bir yönlendirme oldukça önemlidir. Daha sonraki zamanlarda okuma hızlanır ve güçlenir. 

Okuma Eğitiminin Engeli

            Okumaya engel olabilecek birtakım durumlar şöyle sıralanabilir:

            -Okuma hızında dengesizlik

            -Okuma sırasında mırıldanma

            -Kitapla göz mesafesini ayarlayamama

            -Okurken sürekli bir beden hareketinin olması

            -Bazı biyolojik kusurlar (ağız, çene, diş)

            -Noktalama işaretlerinin işlevini bilmemek, duraksız okumak

   Bu durumların önüne geçmek için öğrenci güdülenmeli, okumaya yönlendirilmeli, yaş seviyesine ve ilgisine göre sürekli okuma yaptırılmalıdır. Eğer sağlıkla ilgili bir engeli varsa doktora yönlendirilmeli ve gerekli destek aldırılmalıdır. Bunun yanı sıra sesli okuma çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Çocuğa örnek okumalar yapılmalıdır. Örnek okuma sırasında vurgu, tonlama ve duraklara dikkat edilmelidir. Örnek okuma öğretmenle sınırlı kalmamalı ve metin iyi okuyan öğrencilere paylaştırılmalıdır.

   Okumanın bütünlüğünü bozmamak adına metin doğru yerlerde bölünmeli, sıralı okuma için zemin hazırlanmalıdır. Bu çalışmalara paralel olarak Okuma sürecini tamamlayıcı nitelikte sessiz okumaya da başvurulmalıdır. Zaman ve mekan açısından çeşitli yararları olan bu yöntem okumayı geliştirmeye yönelik uygulanabilir.

TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI VE OKUMA EĞİTİMİ

Türkçe dersi geçmişten günümüze kadar eğitim sistemi içerisinde temel ders olarak benimsenmiş ve üzerinde çalışmalar yapılarak programlar yoluyla geliştirilmeye çalışılmıştır. Genel olarak 2015 ve sonrasına bakıldığında kavramsal değişimlerin olduğu görülebilir. “Amaç” kelimesinin yerine “vizyon”, “kazanım” yerine “öğrenme çıktıları”, “dil bilgisi” yerine “dil yapıları”, “ölçme ve değerlendirme” yerine “öğrenme kanıtları” programlardaki kavramsal değişimin örnekleridir.

2015 ve 2017 Programlarının benimsediği eğitim anlayışı yapılandırmacı eğitim anlayışıdır. Ancak 2017 Programı; hayata dönük, yenilikçi düşünme becerisi, inovatif düşünce, estetik duyarlılık anlayışı ve tarih bilinci gibi konularda, 2015 Programı’na göre eğitim amaçlarını ayrıntılı olarak ele alır, yenilikçi bir eğitim anlayışı benimser. Yani 2017 Programı’nda, bireyin yetiştirilmesinde öğretimin temel aldığı eğitim felsefesi açısından, 2015 Programı’na göre farklı bir yol izlenmektedir. ¹

2017 Programı’nın temel felsefesi ve 2015 Programı’ndan ayrılan yönleri, aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır:

· 2017 Programı, hayata dönük bir eğitim anlayışını ve öğrencinin gelişmiş bir toplumda, mutlu bir birey olması için “iyi, doğru ve güzel” (MEB, 2017: 3) kavramları üzerine kurulan bir eğitim modelini benimser. Bu yönüyle 2015 Programı’ndan farklılaşır. Aynı zamanda bu program, “sorumluluk sahibi, problem çözebilen, karar verme becerileri gelişmiş, eleştirel ve inovatif düşünebilen bireyler yetiştirme” (MEB, 2017: 3)’yi sağlayan bir eğitim modelini benimser.

· 2017 Programı’nda, birey ve toplumun birbirine karşı sorumluluklarının olduğundan bahsedilir. “Öğretim programları; bireyi topluma, toplumu da bireye feda etmeyen, kişi hak ve hürriyetine saygılı, uzlaşmacı bireyler yetiştirmek üzerine temellendirilmiştir” (MEB, 2017: 3). Bu doğrultuda, 2017 Programı, “kendisiyle ve toplumuyla uyum içinde, sorumluluklarını bilen ve gereğini yerine getirebilen, bir yandan millî, diğer yandan da evrensel değerleri içselleştirmiş öz güven sahibi bireyler yetiştirme” (MEB, 2017: 3)’yi amaç edinmiştir.

· 2017 Programı’nda; eleştirel, analitik ve yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesiyle birlikte “tarihsel birikimi tanımaya ve onu yeniden üretebilmenin yollarına ulaşmaya” (MEB, 2017: 3) önem verilmiştir. Bir de programda, eleştirel düşünme becerisinin gelişimi, hem bireyin hem de toplumun gelişimi ve devamlılığı açısından önemli olduğundan bahsedilmiştir.

· 2017 Programı; yenilikçi, inovatif düşünme beceri ve tekniklerinin benimsenmesi açısından, önceki programa göre farklılaşır. Bu doğrultuda, 2017 Programı, “inovatif düşünmenin geliştirilmesinde önemli olan, bireylerin fikir üretimini sağlayacak tekniklerin kullanılması, farklı fikirlerin ortaya atılması, fikir üretimine, hayal gücüne, düşünme becerilerinin geliştirilmesine dayalı eğitim” (MEB, 2017: 3) anlayışına sahiptir.

· 2017 Programı, “bilginin birey için anlamlı ve yaşantısal hâle getirilmesi esasına dayanmakta” (MEB, 2017: 4) ve hayata dönük bir eğitim anlayışı yansıtmaktadır. Program, öğrenmenin sadece okul binasında değil; her yerde, hayatın her alanında ve her zamanında olabileceğini ifade eder. Bu doğrultuda “doğa bilinciyle desteklenen bir çevre anlayışına sahip öğrencilerin yetiştirilmesiyle beraber, öğrenmenin sadece okul mekânları veya sınıflarla sınırlı olmadığı, bütün hayatı kapsadığı fikrini temele alan, öğrenilenlerin günlük hayatta kullanılabilmesinin yolunu açan bir yaklaşım dikkate alınmıştır” (MEB, 2017: 4). Bu yönüyle 2015 Programı’ndan farklılaşır.

· 2017 Programı, estetik ve sanatsal duyarlılığa, estetik eğitimine önem vermiştir. 2015 Programı, sadece genel amaçlar kısmında, öğrencinin “estetik ve sanatsal değerlere önem vermelerini sağlamak” (MEB, 2015: 5) ifadesiyle estetik ve sanatsal değerleri ele almış. Ancak 2017 Programı’nda, estetik duyarlılık ve estetik eğitimi aracılığıyla “öğrencinin hayal gücünün geliştirilmesi ve öğrencinin hayal gücü ile yaklaştığı güzel nesneye dair hissettiği duyguları öz güvenle ifade edebilmesi beklenmektedir” (MEB, 2017: 4). Aynı zamanda 2017 Programı, estetik eğitimiyle “(…) estetik değerlere uzak olmayan, estetik hazzın izini süren, estetik bakış edinebilmiş, kendi hayal gücünü ortaya koyabilen, hayatın tek yönlü işleyişini kendi tasarımları ile zenginleştiren bireyler yetiştirme” (MEB, 2017: 4)’yi ve “niçin var ettiğimizi ve nasıl gerçekleştirdiğimizi bilmediğimiz bir güzellik ortaya koyma yerine, yapılan her estetik davranışın veya ürünün daima bir ölçü ve hesap ile meydana getirildiği düşüncesiyle sürdürülebilir bir estetik anlayışın öğrencilere kazandırılması” (MEB, 2017: 4)’nı amaçlamıştır.

Sonuç olarak, 2017 Programı, hayata dönük bir eğitim anlayışıyla; yenilikçi, inovatif düşünme beceri ve tekniklerini benimsemesiyle; estetik haz, sanatsal duyarlılık ve estetik eğitimiyle; birey ve toplumun birbirine karşı sorumluluklarını gözeten eğitim amacıyla; bireyde tarih bilinci oluşturma hedefleriyle 2015 Programı’na göre farklı bir yol izlemektedir.²

Programların 5-8. Sınıflarda Öğrenme Alanları Açısından Karşılaştırılması

2015 TDÖP’ün Öğrenme Alanları

2015 TDÖP’te, öğrenme alanı sözlü iletişim, okuma ve yazma bölümlerinden oluşmaktadır. Bu programda, dinleme/izleme ile konuşma alanları, “sözlü iletişim” alanı altında yer almaktadır. Dil bilgisi alanı sözlü iletişim, okuma ve yazma alanlarına serpiştirilmiştir.

2015 TDÖP’te sözlü iletişim alanı, “çeşitli görsel ve işitsel materyallerden yararlanma, düşüncelerini mantık akışı ve bütünlük içinde sunma, karşılaştırma yapma, sebep-sonuç ilişkisi kurma, sınıflandırma, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliştirici kazanımlardan” (MEB, 2015: 6) oluşmuştur. Aynı zamanda bu kazanımların işlenişinde “öğretmenin yönlendirme ve desteğiyle gerektiğinde tekrar dinleme, beyin fırtınası, 5N1K, empati kurma, hikâyeleştirme, bilmediği kelimeleri sorma, görsellerden yararlanma, not alma, sonucu tahmin etme gibi yöntem teknik ve stratejiler kullanılır” (MEB, 2015: 6).

Okuma öğrenme alanında, “metinlerin anlaşılması ve çözümlenmesi, anlamlandırılması, okunan metinlerin değerlendirilmesi ve okumanın bir alışkanlık hâline dönüştürülmesine yönelik çeşitli kazanımlara yer verilmiştir” (MEB, 2015: 6). Bu alandaki kazanımlar “anlama, akıcı okuma ve söz varlığı olmak üzere üç alt grupta yapılandırılmıştır” (MEB, 2015: 6).

Yazma öğrenme alanında ise “yazma kurallarını uygulama, planlı yazma, farklı türlerde metinler yazma, kendi yazdıklarını değerlendirme, kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma, yazım ve noktalama kurallarını kavrama ve uygulama ile ilgili amaçlara yönelik kazanımlar yer almaktadır” (MEB, 2015: 7). Dil bilgisi alanı, diğer öğrenme alanlarının içerisinde serpiştirilerek yer almıştır.

Buna göre, 2015 TDÖP’te sözlü iletişim, okuma ve yazma öğrenme alanlarında, kazanımlarla beraber strateji, çeşitli yöntem ve tekniklerden bahsedilmiştir.³

2017 TDÖP’ün Öğrenme Alanları

2017 TDÖP’te, öğrenme alanlarına ait herhangi bir başlık bulunmamaktadır. Programda, Türkçe öğretimin temelini oluşturan öğrenme alanlarına ait herhangi bir açıklamanın bulunmaması, programın bu yönünün Türkçe öğretimine uygun olup olmaması açısından bir tartışma konusudur.

2017 TDÖP’te yer alan “Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımı” başlığında, dört temel becerinin öğretimi ile ilgili bazı açıklama yer almaktadır. Buna göre, “dil öğrenimi doğrusal bir faaliyet olmadığından dört temel dil becerisinin kazandırılmasında tek bir öğrenme öğretme yaklaşımı benimsenmemeli, farklı öğretim yöntem ve teknikleri bir arada ve dengeli şekilde kullanılmalıdır” (MEB, 2017: 10) ifadesi öğrenme alanlarına yönelik bir açıklamadır.

2015 TDÖP’te, öğrenme alanlarıyla ilgili açıklamalar, yöntem ve teknikler, öğrenme alanlarının kazanımlarla ilişkisi ayrıntılı olarak açıklamaktadır. Ancak 2017’de hazırlanan program, bu öğrenme alanlarıyla ilgili herhangi bir açıklama yer almamıştır. Bunun sebebi, programda, “genel amaçlar, öğrenme alanları, ölçme ve değerlendirme ve Türkçe öğretiminin yapısı” ile ilgili alanların yaklaşım temelli bir bakış açısıyla ele alınmış olmasından kaynaklı olabilir.⁴

Programların 5-8. Sınıflarda Genel Amaçlar Açısından Karşılaştırılması

2019 TDÖP’te eğitim sisteminin temel amacı “Öğretim Programlarının Perspektifi” başlığı altında “Değerlerimiz ve yetkinliklerle bütünleşmiş bilgi, beceri ve davranışlara sahip bireyler yetiştirmek” şeklinde ifade edilmiştir. Programda amaç kısmı perspektif başlığı altında verilirken temel gayenin toplumu meydana getiren, var olmasına katkı sunan değerler ve   yetkinlikleri özümsemiş bu becerilere sahip bireyler yetiştirmek olduğu belirtilmiştir. 2024 TDÖP’te ise “Millî Eğitim Bakanlığı öğretim programlarının genel perspektifine uygun olarak her bir öğrencinin ana dilini iyi ve etkili kullanan, üst düzey düşünme becerileri gelişmiş, kimlik ve karakteri olgun fertler olarak yetişmesine katkı sağlayacak bir yaklaşım” (MEB, 2024) esas alındığı belirtilmiştir. 2024 TDÖP’te genel perspektif belirlenirken ana dilini etkin kullanan, üst düzey düşünme becerileri gelişmiş, kimlik ve karakteri olgun fertlere vurgu yapılmıştır. Bu yönüyle diğer programın temel gayesinden ayrılmaktadır. Ergenlik dönemine giriş ve kimlik arayışı dönemine denk gelen öğrenciler için hazırlanan bu programda özellikle bireyin kimlik ve karakter gelişimine vurgu yapılmasının program açısından olumlu bir özellik olduğunu söylemek mümkündür. ⁵

2019 TDÖP ile 2024 TDÖP’ün Öğrenme Alanları Açısından Karşılaştırması 

Dil öğretiminin temel amacı öğrencilerin dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin istenilen düzeyde gelişimlerini sağlamaktır. Bu temel becerileri edinen bireyler sosyal hayatta daha iyi iletişim kurabilir ve topluma kolay bir şekilde uyum sağlayabilirler. Türkçe öğretiminin temel felsefesi olan bu beceriler, Türkçe öğretim programlarının ana omurgasını oluşturmaktadır. Programda belirtilen hedefler, yaklaşımlar, kazanımlar vb. bütün başlıklar esas alınan bu becerilerin kazandırılmasına dayanır (Kaya ve Kardaş, 2019: 98).  

2019 TDÖP’te dinleme/izleme, konuşma, okuma ve yazma olmak üzere dört öğrenme alanı esas alınmıştır.  Okuma öğrenme alanı akıcı okuma, söz varlığı, anlama olmak üzere üç alt başlık altında verilmiştir. Dinleme/izleme, konuşma ve yazma öğrenme alanlarıysa alt başlıklara ayrılmadan her sınıfın düzeyine göre kazanımlar verilmiştir. Dil bilgisi ayrı bir öğrenme alanı olarak ele alınmamış olup bu alanla ilgili kazanımlar diğer becerilerle ilişkilendirilmiştir. 

2024 TDÖP’te ise dinleme/izleme, konuşma, okuma ve yazma öğrenme alanlarının yanında dil yapıları ve söz varlığı alanı yer almaktadır.⁶